Aneksy Zródłowe z ustawy uwłaszczeniowej z r. 1823r
Dodatek do numeru 25 Dziennika Urzędowego Regencji Poznańskiej str.257 i nast.
Cytat:
„ Autor podał tylko ważniejsze punkty tej ustawy, której polszczyzna jest nieudolna, gdyż za pewnie była żywcem tłumaczona z tekstu niemieckiego przez urzędnika , niezbyt biegłego w polskim”
Tytuł I
Paragraf 1
Nie nadane dotąd prawem własności lub czynszu wieczystego lub dzierżawy wieczystej chłopskie gospodarstwa rolnicze gospodarzom , którzy przy ogłoszeniu prawa niniejszego prawne oneż posiadają jako dzierżawcy lub emifiteuci czasowi [ dzierżawcy czasowi lub dożywotni] albo jako posiedziciele szarawarkowi ( służebni) ...a to bądż prawem dziedzicznym lub niedziedzicznym – nadane być mają prawem własności , a ciążąca na tych posadach [ gospodarstwach ] pańszczyzna i inne dziedzicowi należące się służebności i daniny mają być odkupione ( abluowane) . Ma się to stać tak w naszych dobrach skarbowych i w dobrach gminnych miejskich, kościelnych i w tych , które do pobożnych i dobroczynnych ustanowień itd. należą [ mowa o fundacjach dobroczynnych] , w dobrach prywatnych . Jednakowoż dzierżącym owe gospodarstwa chłopskie nie wolno zajmować ich z własnego ramienia ( samowładnie) na swą własność, ani wzbraniać się tych , do których dotąd obowiązani byli , służebności , pańszczyzny i podatków, ani dopuszczać się z własnego upodobania jakich odmian w dotychczasowym wywiązywaniu się sposobie. Owszem nakazujemy im jak najmocniej , ażeby...odrabiali nadal swą pańszczyznę i podatki swe opłacali jak najściślej dopóty , póki dalsze uregulowanie ich stosunków nie przyjdzie do skutku i dopóki chwila uskutecznienia nie nadejdzie.
Paragraf 2
Za gospodarstwa rolnicze mają być uważane te posady, których głównym jest przeznaczeniem utrzymywać tego , co je dzierży, jako udzielnego [samodzielnego] gospodarza rolnika. Przypuszcza się , że takowe przeznaczenie ma wtenczas miejsce , kiedy albo sprzężajem odrabia się pańszczyzna z posady , albo posiadacz do zagospodarowania jej dotychczas trzymał bydło robocze ( konie lub bydło rogate) albo takowe do zagospodarowania jej jest wciąż potrzebne, Jeżeli zaś jeden z tych warunków nie ma miejsca, posada należy do rzędu posad komorniczych ( zarobniczych ), które to ostatnie nie podlegają prawu niniejszemu.
Paragraf 3
Uważa się za chłopskie:
A. Takowe gospodarstwa rolnicze, które albo:
1. Należąc do krajów zajętych już w r. 1772 i 1773 w sporządzonych … spisach i rozkładach podatkowych są pociągnione do łanowego chłopskiego.. albo
2. Przy ogłoszeniu niniejszego prawa :
a) obciążone są robociznami do zagospodarowania włości pańskiej albo
b) jako wydane na kulturę na uprawienie ( w kulturę) [ w użytkowanie] posady ( posady szarwarkowe czyli służebne)... posiadane były prawem , bądż dziedzicznym bądż niedziedzicznym)
Paragraf 4
Za chłopskie uważane są dalej:
B. I te gospodarstwa rolnicze, które będąc tzw. posadami emfiteutycznymi na pewne lata lub pokolenia... albo trzymane dzierżawą czasową są wprawdzie wolne od pańszczyzny, lecz tylko 200 morgów pruskich lun mniej mają objętości w ogrodach, rolach i łąkach, jeżeli albo:
1. dzierżący takie posady w spisach podatkowych lub innych urzędowych , w urbariach i tabelach prestacyjnych , w przywilejach nadania lub kontraktach zapisani są jako ludzie stanu chłopskiego... pod nazwami pospolitymi prowincjonalnymi lub miejscowo używanymi. Do takowych nazwisk należą następujące.....chłop, kmieć , okupnik, półrolnik, połownik, półłannik, półślednik . Chatnik, komornik, zagrodnik, chałupnik itd....
Paragraf 5
Chociaż w posadach chłopskich znajdują się wymienione w &2-4 przymioty , to wszelako wyłączają się spod tego prawa:
1) te posady chłopskie . Które przed ogłoszeniem rozkazu gabinetowego z d. 6 maja 1819r... przez dziedziców były odebrane, jako i te szczególne osady chłopskie, dopiero po owym terminie przez dziedziców założone.
2) te gospodarstwa, na których zniesienie nasze władze policyjne krajowe zezwoliły przed ogłoszeniem niniejszego prawa.
Paragraf 6 – brak
Paragraf 7
Ani Ci nie mogą sobie rościć prawa do przekazania im gospodarstwa na własność , którym prawo dzierżenia go lub użytkowania z niego- sposobem prawomocnym już przed ogłoszeniem niniejszej ustawy było wypowiedziane
Paragraf od 8-10 brak
Paragraf 11
Ułożenia się o nadanie własności gospodarzom chłopom i wynagrodzenie dziedzica za należące się jemu stąd użytki każda z obu stron, tak dziedzic od wszystkich lub pojedynczych , jak chłopi gospodarze pojedynczo lub wszyscy wspólnie żądać mogą natychmiast po ogłoszeniu prawa.
Paragraf 12
Życzymy aby to ułożenie się nade wszystko drogą dobrowolnej zgody do skutku przychodziło i końcem ułatwienia takowej w każdym powiecie ustanowione być mają władze pośrednicze.
Paragraf 13
O ile więc strony interesowane nie ułożą się same zgodnym sposobem , powinny się nasamprzód do tychże udać władz o skojarzenie zamierzonej ugody.
Paragraf 14 brak
Paragraf 15
Sposób ułożenia się, to jest które części i które przyległości posady lub które inne grunta gospodarzom chłopom zamiast tamtych oddane być mają prawem własności i jakie wynagrodzenia za nie i za utracone dotychczasowe użytki dziedzicowi dać mają, zostawia się dobrowolnemu stron interesownych ugodzeniu. Wynagrodzenie takowe może być uiszczone ziemią, zbożem, gotowizną , albo w części ziemią ziemią, w części inwentarzem , w części zbożem, w części gotowizną, w części nareście zachowaną jeszcze na czas robocizną.
Paragraf 16
Jednakże umowy ich w tej mierze następującym podlegają ograniczeniu:
1. Dziedzic na wynagrodzenie siebie nigdy zabrać nie może nad połowę gruntów należących do posady w rolach, łąkach, pastwiskach i to nawet tylko, jak dalece zostanie przy posadach tyle roli i łąk, ile potrzeba, żeby para tęgich wołów dostateczną miała robotę.
2. Gospodarstwo chłopskie i zostające przy nim grunta oddane być muszą prawem zupełnej własności : oddanie zaś prawem czynszu wieczystego lub dzierżawy wieczystej wyłącza się , ponieważ ścieśnia wolność rorządzania nim i nowe za sobą pociągnie zawikłania.
3. Zastrzeżenie dziesięcin dominalnych i opłat ( laudemia) od sprzedawających się posad dozwolone być nie może.
4. Zastrzeżenie robocizny nie może mieć miejsca na wieczne czasy: owszem każdego razu w układzie oznaczony być ma czas , kiedy ma być okupioną ( abluowaną) . Którego to czasu przeciągu nie może być nad lat 24 od dnia ogłoszenia niniejszego prawa.
5. Zastrzeżenie robocizny zawsze , jeśli nie podług przedmiotu i miary roboty , to przecież liczbą dni... określone być winny.
6. Wyjąwszy czas żniw , robocizny zachować się mające, nie mają na tydzień wynosić nad trzy dni ręczną , przez mężczyznę, na pierwsze jednak 3 lata po podpisaniu ugody tyczącej się tej separacji, ma być dozwolone zastrzegać sobie prócz tych robót ręcznych 3 dni sprzężajem na tydzień.
7. Na czas żniw 3 dni ręczną na tydzień mogą być podwojone . Z których zaś wtedy odbywane być mogą 2 przez mężczyzn, a 4 przez kobiety.
Brak punktu od 8 do 10
11. Większa nad powyż określoną, robocizna dozwolona być może tylko wtedy , kiedy pośrednicząca władza powiatowa zupełnie powzięła przekonanie tak o potrzebie jej czynienia, jak o możności chłopa gospodarza odrabiania jej bez szczególnego uszczerbku porządnego prowadzenia gospodarstwa.
Brak punktu od 12-13
14. Prócz powyż wspomnianej robocizny nie wolno żadnych ustanawiać ciężarów, osobistą wolność ograniczających.
Brak punktu 15-16
17. Każda zawarta ugoda sądownie spisana i pod rozpoznanie i potwierdzenie Komisji Generalnej być musi.
Paragrafy od 15-19 brak
Paragraf 20
Posada chłopska i wszystkie podług prawnego stanu posiadłości … do niej należące grunta, budynki i szczegóły inwentarza są przedmiotami, o które się ułożyć potrzeba i nie ma w tym różnicy między przyległościami pierwiastkowo do posady należnymi i póżniej przez dziedzica ze składu gruntów folwarcznych przydanymi.
Paragrafy 21-25 brak
Paragraf 26
Przy ułożeniu się o nadanie własności chłopom gospodarzom i o należne dziedzicom wynagrodzenie , także wszystkie służebności zniesione być powinny, jakie się chłopom gospodarzom i o należne dziedzicom wynagrodzenie, także wszystkie służebności zniesione być powinny, jakie się chłopom gospodarzom na pańskich , a przeciwnie- dziedzicom na gruntach chłopskich należą. ..
Paragraf 27 brak
Paragraf 28
Dziedzicowi należy się zupełne wynagrodzenie za nadaną gospodarzom chłopom własność i za dotychczasowe jego z niej użytki.
Paragraf 29
Wynagrodzenie to reguluje się według prestacji gospodarzów z zachowaniem względu ze strony dziedzica prestacje...
Paragraf 30 brak
Paragraf 31
Wartość robocizn zaprzężnych i ręcznych …... ustanawia się za żyto.
Paragrafy od 32-35 brak
Paragraf 36
…. wartość robocizn przez znawców wyśledzoną być powinna . Na zasadzie tej to ilości roboty obrachować wówczas należy koszta , jakie złożyć musi dziedzic , aby robotę, którą dotychczas miał z pańszczyzny, własnym zastąpić zaprzęgiem , dniówakami [mowa o robotnikach dniówkowych] i czeladzią.
Paragraf 37-38 brak
Paragraf 39
Wyśledzone tym sposobem wynagrodzenie … może być żądane albo w ziemi lub w przedmiotach inwentarskich, lub w rencie, albo cząstkowo razem w jednym i drugim
Paragraf 40-43
Paragraf 44
…. wolno dziedzicowi wybierać między wynagrodzeniem w ziemi , inwentarzu lub rencie.
Paragraf 45
Jeżeli wybiera ziemię, uskutecznia się w tej mierze separacja między nim, a gospodarzami chłopami.
Paragraf 46-48 brak
Paragraf 49
Także w przypadku uskutecznienia układu przez Generalną Komisję, zamiast renty , w przypadku potrzeby na żądanie jednej lub drugiej strony przyznawane być muszą robocizny in natura, jednak tylko na najbliższe lat 12, rachując od ogłoszenia niniejszego prawa.... nigdy zaś nad zakres dotychczasowych prestacji.
Paragraf 50-54 brak
Paragraf 55
Przywiązane do gospodarstw chłopskich publiczne i inne realne daniny, jeżeli chłopi nie odstępują roli, pozostaną wyłącznym ciężarem . W przypadku zaś odstąpienia roli, podzielone będą między nich i dziedzica w stosunku ( do) podziału roli....
Paragraf 57
Uiszczanie ciężarów gminnych pozostaje włącznym gospodarzów chłopów obowiązkiem. Jeżeli dziedzic ma udział w korzyściach zakładów gminnych , winien się też w miarę tegoż przykładać do kosztów na ich utrzymanie.
Paragraf 58- 64 brak.
Paragraf 65
Również przy wszystkich … regulowaniach , dziedzic ma być z gruntami gospodarzy zupełnie rozłączony...
Paragraf 66
Starać się niemniej należy jak najusilniej o uskutecznienie przy takiej okazji zupełnego rozłączenia wspólności gospodarzów chłopów. Z urzędu zaś:
1. przedsiębrać należy zupełnie rozłączenie wspólności tych gospodarzy, których posady mają być rozbudowane, starając się przy tym o nieprzerwane , zagospodarowaniu dogodne położenie udzielonych im gruntów.
2. Z separacją połączyć nowy.... podział pól chłopskich tego szczególnie doglądając, ażeby grunta jednego pola każdemu wydzielone były... w jednym dobrze zaokrąglonym kawale i żeby te kawały …. komunikację miały i pomiędzy sobą i z zabudowaniem gospodarskim....
3. bark
4. … staranie mieć trzeba o przyzwoity dochód dla nauczyciela...
5. sołtysowi stosownie wyznaczyć wynagrodzenie.... w gruntach.
Paragraf 67
W ciągu najbliższych 12 lat po uregulowaniu należeć się mają gospodarzom chłopom dotychczas zaciężnym na ich wniosek następujące zapomóżki:
1. Prawo na potrzeby dotąd z pańskich lasów i kopalń torfu pobierany opał...
2. Prawo na dotąd używane pastwiska leśne . Lecz tylko na niezbędną potrzebę...
Paragraf 68
Wartość tych zpomóżek tymczasowych – wynagradza się dziedzicowi robocizną ręczną
Paragraf 69
W najbliższych 12 latach po ogłoszeniu niniejszego prawa chłopi gospodarze winni wystawić w sposób zwyczajem przyjęty wyznaczone dziedzicowi w budynkach chłopskich pomieszkania dla jego robotników i czeladzi. Wtedy jednak to nadal miejsca nie ma, jeżeli z takimi ludżmi w jednej izbie mieszkać musieli.
Paragraf 70
Prócz robocizny … chłopi gospodarze , dotąd zaciężni są na zawsze obowiązani dawać bezpłatnie podwody, potrzebne do budowli , wynikających z uregulowania i zniesienia robocizny , jako i do połączonego z tym dziełem rozstawienia i przeniesienia budynków , atoli w takiej ilości , w takich czasu przerwach i w taką porę , ażeby przy tym porządnemu własnych posad zagospodarowaniu wydołać można.
Paragraf 71
Do rozbudowania stosują się przepisy regulaminu podziału wspólności , można zaś co do gospodarzy chłopów regulowaniu podległych , zawsze takowe rozbudowania przedsięwziąć, jeżeli położenie lub obwód pól i zabudowań gospodarskich podług sumiennego uznania Komisji Generalnej przeniesienia.... doradza i do lepszej uprawy przyłożyć się może. Obowiązani więc są gospodarze nie sprzeciwiać się takiemu przedsięwzięciu , jeżeli je dziedzic własnym kosztem chce uskutecznić i włościanów w tym , co im się należy dostatecznie wynagrodzi.
Paragraf 72
Może także dziedzic rozbudowujących się w każdym przypadku , za wynagrodzenie oznaczone w & 70. które wówczas sam w zupełności dać powinien , przymusić do ustąpienia mu budynków z ogrodami, które dotąd posiadali.
Paragraf 73 brak
Paragraf 74
Jeżeli, który gospodarz chłop nie chciał przyjąć własności pod warunkami, które się mają opierać na powyższych prawidłach, to mu jej narzucać gwałtem nie można. Obowiązany jednak jest ustąpić z posady na terminie, w którym układ z innymi gospodarzami do skutku ma przyjść, a na wszelki przypadek w rok po wypowiedzeniu.
Paragraf 75
Jeżeli interesanci nie będą mogli porozumieć się względem terminu przywiedzenia do skutku układu, oznaczy go Komisja Generalna, zawsze wzgląd mając na miejscowe okoliczności. Wolno jej także będzie wydawać stosowne rozporządzenia, aby to powoli uskutecznione było, jak jego potrzeba ku dogodnemu przyjściu do nowych stosunków.
Paragraf 76
Dopiero od tego przez Generalną Komisję lub samych interesantów z jej zatwierdzeniem oznaczonego terminu do przywiedzenia do skutku układu , zaczynają gospodarze chłopi być z zupełną mocą właścicielami i nie potrzeba do tego żadnej tradycji, chyba żeby takowa przy ustanowieniu ostatecznego uskutecznienia zastrzeżoną była.
Paragraf 77
Do własności gospodarzy chłopów przywiązane są skutki tej zupełnej własności. Mogą nią w obrębie praw powszechnych podług woli rozporządzać za życia i na przypadek śmierci.
Paragraf 78-80 brak
Paragraf 81
Dopóki układ do skutku nie przyjdzie , każda strona dopełniać powinna swych dotychczasowych obowiązków. Zgoła obopólne prawa i obowiązki niezmiennie zostają.
Paragrafy od 82- 95r brak
Paragraf 96
Koszta wynikające z separacji przy nadaniu własności z połączonego z nią dzielenia wspólności …. podejmuje dziedzic w trzeciej części , a inne dwie trzecie częścią on, częścią gospodarze chłopi w stosunku ich uczestnictwa w rolach , które to w podział i w zamianę przychodzą. Według ostatniej zasady rozkładają się także wszystkie przypadające na nich koszta pomiaru i banicji.
Paragraf 97
Przy tym jednak rozumie się samo z siebie, iż koszta wynikające z wszczętych przez jednę lub drugą stronę sprzeczek, ponosi przegrywający...
Paragraf 98
Zresztą wszystkie czynności tyczące się wykonania tej ustawy wolne być mają od opłaty szportlów i stempla, wyjąwszy te , które tyczą się nieprzyjętych rekursów, tudzież założonych apelacji i rewizji. Strony więc w tamtych przedmiotach ponosić tylko będą diety Komisarzy, należytości dla znawców i inne koszta do gotowych wydatków rachować się mające..
Paragraf 99
Jeżeli jeszcze po obwieszczeniu rozkazu gabinetowego z 6 maja 1819r posady chłopskie rolnicze zostały przyłączone do gruntów dziedzica lub jeżeli takowe w czasie ogłoszenia niniejszego prawa znajdują się nieobsadzone , to powinny w przeciągu roku po tym ogłoszeniu być przywrócone budynki do ich gospodarstwa należące do dobrego stanu przyprowadzone, inwentarz dawniej onym nadany od dziedzica na powrót dostawiony, należące do nich role i prawa lub inne, wartości ich użytkowej wyrównywające i w gospodarskim związku z posadą zostające, grunta znowu do nich wcielone, a przywrócone w ten sposób gospodarstwo powinno osobnemu gospodarzowi... tytułem dziedzicznych gospodarstw wydane,
Paragraf 100
Toż samo ma miejsce gdy nadal gospodarstwa chłopskie, do których jeszcze prawo własności nie jest przywiązane wracają do dziedzica. Nadanie im innym chłopom powinno w tym przypadku w przeciągu roku po zawakowaniu nastąpić.
Paragraf od 101- 106 brak.
Tytuł II
Paragraf 107
Nie tylko dlatego, aby stosunki osadników wiejskich chłopskie gospodarstwa dzierżących , uwolnić od więzów, tamujących postępy uprawy rolniczej lecz także dla podniesienia tejże w ogólności, regulamin względem abluicji ( odkupu) robocizn, naturalnych i pieniężnych prestacji z gruntów prawem własności , wieczystego czynszu lub wieczystej dzierżawy posiadanych z dnia 7 czerwca 1821r odtąd w pomienionych wyżej częściach ma mieć moc prawa i być do skutku przywiedzionym . Interesentom jednak … wolny zostawia się wybór , czy przy obrachowaniu kapitału okupnego ( abluicyjnego) renty w płodach chcą sobie obrać średnią cenę 14 lat upłynionych przed ogłoszeniem niniejszego prawa, wypuszczając z tej liczby porę dwóch najdroższych i dwóch najtańszych lat.....
Paragrafy od 108- 109- brak
Tytuł III
Paragraf 110
Władze pośrednicze powiatowe ustanowionymi być mające według &12 w celu uskutecznienia dobrowolnych układów między dziedzicami i chłopami, składać się mają z właściciela dóbr ziemskich w powiecie obrać się mającego i z okupnika włościanina lub innego biegłego i zaufanego człowieka , którego chłopi powiatu z trzech osób , przez radcę ziemiańskiego przedstawionych, gmina po gminie obierają.
Paragraf 111
Prócz tych władz ma być w celu wykonania tego prawa i regulaminów podziału wspólności i abluicji z d. 7 czerwca 1821r ustanowioną osobna Generalna Komisja w Poznaniu i tamże Kolegium Rewizyjne jako instancja apelacyjna , w trzeciej zaś instancji , w kwalifikujących się do tego przypadkach, nasz Najwyższy Trybunał Tajny w Berlinie wyrokować będzie.
Paragraf 112
Wszelkie umowy i recesa, na zasadzie praw niniejszego zawieranymi być mające , powinny być przez Generalną Komisję potwierdzone i jeżeli się do tego już kwalifikują , spisane lub za ważne uznane przed sądem lub przed urzędnikiem do urzędu sądowego usposobionym i zobowiązanym , przez władzę do tego upoważnionym. Wszelkie układy , w ten sposób jeszcze nie zapisane i potwierdzone, uważane być mają... tylko jako traktaty ( działania przedugodne) i punktacje , które według uznania Komisji Generalnej winny być sprostowane, uzupełnione i w swoim czasie w sposób dopiero oznaczony do końca doprowadzone......
Podajemy do wiadomości powszechnej
Poznań 04 czerwca 1826r
Król. Regencja w Poznaniu.
W/w ustawę przepisałam z książki Witolda Jakóbczyka „ Uwłaszczenie chłopów w Wielkopolsce w XIXw” z 1951r, którą otrzymałam od znajomych. Wiem również, że w/w książka jest dostępna w Bibliotece Raczyńskich w Poznaniu. Jak autor zaznacza są to tylko wybrane zagadnienia tej ustawy wobec tego brakuje wielu paragrafów. Być może dana książka została w jakiś sposób ocenzurowana i może był to warunek jej publikacji? Jeżeli ktoś jest w posiadaniu w/w ustawy to prosiłabym o uzupełnienie brakujących paragrafów.
Przy okazji chciałam nadmienić iż Witold Jakóbczyk napisał wiele książek dotyczących problematyki wiejskiej jak również sposobu działania hakaty, które do tej pory znajdują się na państwowej cenzurze.
Na tej stronie odnajdziecie opis buntu jak i wyroki z nazwiskami
http://www.krzemieniewo.net/viewpage.php?page_id=2396A w tym poście moje spostrzeżenia odnośnie eksmisji.
ttp://www.wtg-gniazdo.org/forum/viewtop ... 54#p141435Pozdrawiam,
Mirosława Giera
Zaloguj
Zarejestruj
FAQ
Szukaj
